हरभरा आता मरणार नाही! मर रोगावरील खात्रीशीर उपाय (श्री गजानन जाधव) ; हरभऱ्याच्या मर रोगाची समस्या आणि कारणे ; हरभरा पीक घेणाऱ्या शेतकऱ्यांसाठी मर रोग (Wilt) ही एक मोठी आणि दरवर्षीची समस्या आहे, ज्यामुळे उत्पादनात मोठे नुकसान होते. ‘व्हाईट गोल्ड ट्रस्ट’चे (White Gold Trust) श्री गजानन जाधव यांनी हरभऱ्याच्या मर रोगाची कारणे आणि त्यावर खात्रीशीर उपाय सांगितले आहेत. जमिनीमध्ये असलेल्या विविध बुरशींमुळे हरभऱ्याची मुळे आणि खोड कुजते, ज्यामुळे झाड मरते. जवळपास ८०% झाडे ‘फ्युजेरिअम विल्ट’ (Fusarium Wilt) या बुरशीमुळे मरतात, ज्यामुळे उत्पादनात तब्बल ९४ ते १००% पर्यंत घट येऊ शकते.
फ्युजेरिअम विल्टमुळे झाडाची पाने पिवळी पडून अचानक वाढ खुंटते आणि खोडाचे दोन भाग केल्यास आतमध्ये काळी रेषा किंवा भाग दिसतो. याव्यतिरिक्त, ड्राय रूट रॉट (पाण्याचा ताण आणि जास्त तापमानामुळे), वेट रूट रॉट (अति ओलसरपणामुळे), कॉलर रॉट, ब्लॅक रूट रॉट आणि ऱ्हाइजोक्टोनिया सोलोनी हे इतर रोगदेखील हरभऱ्याचे मोठे नुकसान करतात.
मर रोगावरील प्रतिबंधात्मक उपाययोजना
मर रोग येऊ नये यासाठी प्रतिबंधात्मक उपाय करणे अत्यंत आवश्यक आणि फायदेशीर आहे, कारण यामुळे खर्च कमी होऊन योग्य पद्धतीनुसार उत्पादन घेता येते. श्री गजानन जाधव यांच्या माहितीनुसार, या उपाययोजनांमध्ये जमिनीची खोल नांगरट करणे (जेणेकरून बुरशी उन्हामुळे नष्ट होईल), पिकांची फेरपालट करणे, योग्य वेळी पेरणी करणे आणि वाफसा स्थिती चांगली झाल्यावरच पेरणी करणे महत्त्वाचे आहे. पेरणीसाठी मर रोगास सहनशील वाणांची आणि चांगल्या गुणवत्तेच्या बियाण्याची निवड करावी. तसेच, एकरी योग्य झाडांची संख्या राखण्यासाठी योग्य प्रमाणात बियाणे पेरावे लागते.
ट्रायकॉबूस्ट डीएक्स (Tricoboost DX) चा प्रभावी वापर
मर रोगावरील सर्वात महत्त्वाचा आणि प्रभावी प्रतिबंधात्मक उपाय म्हणजे बीजप्रक्रिया. पेरणीपूर्वी ‘ट्रायकॉबूस्ट डीएक्स’ (Tricoboost DX) या जैविक बुरशीनाशकाची बीजप्रक्रिया (५ ग्रॅम प्रति किलो बियाणे) अवश्य करावी. श्री. जाधव यांच्या मते, हा ट्रायकोडर्मा जमिनीतील वर नमूद केलेल्या सहाही प्रकारच्या मर रोगांवर नियंत्रण ठेवतो आणि पीक उगवल्यानंतर किमान ३० दिवसांपर्यंत झाडाला संरक्षण देतो.
ज्या शेतकऱ्यांच्या शेतात दरवर्षी मोठ्या प्रमाणावर मर रोग येतो, त्यांनी पेरणीपूर्वी माती, शेणखत किंवा रासायनिक खतामध्ये ०.५ किलो ट्रायकॉबूस्ट डीएक्स मिसळून ते शेतात फेकून द्यावे. बीजप्रक्रिया किंवा पेरणीपूर्वी ट्रायकोडर्माचा वापर करणे शक्य न झाल्यास, पाणी देत असताना ट्रायकोडर्माचा दाट फवारा जमिनीवर करावा.
रोग आल्यास करावयाचे उपचारात्मक उपाय
जर शेतात मर रोगाचा प्रादुर्भाव झालाच, तर त्यावर उपचारात्मक उपाय करणे आवश्यक आहे. रोगाचे प्रमाण कमी असल्यास पिक्सल (Pixel) (थायोफिनेट मिथाइल) (३० ग्रॅम प्रति पंप) किंवा मध्यम प्रमाणात असल्यास क्रिप्टोसिल (Cryptos) किंवा रिडोमिल गोल्ड (Ridomil Gold) (३० ग्रॅम प्रति पंप) वापरावे. प्रादुर्भाव खूप जास्त असल्यास एलिट (Aliete) (३० ग्रॅम प्रति पंप) वापरण्याचा सल्ला श्री. जाधव देतात. फवारणी करताना लक्षात ठेवा की, औषध झाडाच्या बुडापर्यंत म्हणजे मुळांपर्यंत पोहोचणे आवश्यक आहे, यासाठी एकरी किमान १० पंपाचा दाट फवारा घ्यावा लागतो. या रासायनिक बुरशीनाशकासोबत ‘राझर’ (Rizer) (५० मिली प्रति पंप) मिसळल्यास मुळांना शक्ती मिळते आणि पांढऱ्या मुळांची संख्या वाढण्यास मदत होते.
